Biegunka to jedna z najpowszechniejszych dolegliwości wczesnego dzieciństwa. Sprzyja jej niedojrzałość układu pokarmowego, młody organizm jest też narażony na działanie nieznanych mu bakterii i wirusów. Niektóre z nich, np. rotawirusy, mogą być szczególnie groźne, ponieważ bardzo szybko prowadzą do odwodnienia. Kiedy szukać pomocy lekarza, gdy obserwujemy objawy odwodnienia u dziecka?
Według definicji WHO biegunka to oddawanie co najmniej 3 luźnych lub wodnistych stolców na dobę. W zależności od czasu trwania dzieli się je na ostre (≤ 14 dni), przetrwałe (14–30 dni) i przewlekłe (> 30 dni). Jest to dolegliwość tak powszechna, że każdego roku na świecie notuje się nawet 2 miliardy przypadków.1
U dzieci najwięcej przypadków ostrej biegunki jest we wczesnym dzieciństwie, szczególnie w okresie noworodkowym i niemowlęcym. Ich przyczyną, poza niedojrzałością układu pokarmowego, jest zakażenie wirusowe, ale także: uszkodzenia błony śluzowej jelita przez stan zapalny, przerost flory bakteryjnej przewodu pokarmowego, obecność pasożytów, reakcje na leki, np. antybiotyki czy alergie. Wśród zakażeń o podłożu wirusowym na pierwsze miejsce wysuwają się infekcje wywołane rotawirusem. Jak się szacuje, wirus ten odpowiada nawet za 80% wszystkich hospitalizacji dzieci z powodu biegunki.2
Odwodnienie u niemowląt i dzieci
Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem biegunki u dziecka jest odwodnienie, czyli nadmierna utrata wody i elektrolitów spowodowana wydalaniem wodnistych stolców lub torsjami i niedostatecznej podaży płynów w stosunku do tych wydalonych. U dzieci jest o to szczególnie łatwo – odwodnienie u noworodka czy niemowlęcia, które w przeliczeniu na swoją wagę ma większe zapotrzebowanie płynowe, może nastąpić już po kilku godzinach. Odwodnienie u dziecka 5-letniego lub starszego może także nastąpić na skutek zbyt wysokiej temperatury powietrza i zbyt długiego przebywania na słońcu.
Jakie są oznaki odwodnienia u dziecka?
Problem odwodnienia u dzieci zazwyczaj zaczyna się od stanu łagodnego, w którym utrata wody nie jest większa niż 5%, a wzmożonemu pragnieniu towarzyszą tylko wysychające błony śluzowe. O umiarkowanym odwodnieniu mówimy, kiedy dziecko oddaje niewielkie ilości ciemnego moczu, ma podkrążone oczy, a utrata płynów wynosi 6-10%. Odwodnienie ciężkie, czyli sytuacja, kiedy deficyt płynów przekracza 10%, to już objawy tak poważne, jak:
- spadek ciśnienia, szybkie tętno i pogłębiony oddech,
- suche oczy, płacz bez łez,
- bladość i wysuszenie śluzówek,
- zapadnięte oczy i ciemiączko u niemowląt,
- skąpomocz, oddawanie ciemnego, gęstego moczu,
- bladość i spadek napięcia skóry,
- apatia, senność, rozdrażnienie
- utrata przytomności.
Na odwodnienie najbardziej narażone są: noworodki, szczególnie urodzone z niską wagą, niemowlęta do 6. miesiąca życia i dzieci, które w ciągu doby wymiotowały więcej niż trzy razy lub oddały ponad 6 luźnych, biegunkowych stolców.
Test na odwodnienie u dziecka
Najprostszy test to taki, by unieść na chwilę fałd skóry z brzucha lub z przedramienia dziecka i po krótkiej chwili go puścić, obserwując jednocześnie, czy po uwolnieniu wraca na swoje miejsce, czy pozostaje lekko odkształcony.
Inny prosty test na odwodnienie dziecka polega na ocenie tzw. czasu powrotu włośniczkowego. Obserwujemy go, uciskając paznokieć i oceniając, kiedy wróci do różowego koloru. Nie powinno to trwać dłużej niż 2 sekundy.
Nawadnianie dziecka w domu
Zapotrzebowanie dzieci na płyny wynosi ok. 10-15% ich masy ciała. Podajemy im ją przede wszystkim w postaci doustnych płynów nawadniających. U dzieci do 6. miesiąca życia, karmionych wyłącznie mlekiem mamy, nie ma potrzeby podawania dodatkowej wody. Jest taka potrzeba u niemowląt starszych, zwłaszcza w czasie upałów.
Dobowa podaż płynów zależy od masy ciała dziecka i wynosi:
- przy masie 1-10 kg – 100 ml na każdy kilogram masy ciała,
- przy masie 10-20 kg – 1000 ml + 50 ml na każdy kilogram powyżej 10 kg,
- przy masie > 20 kg – 1500 ml + 20 ml na każdy kilogram powyżej 20 kg.
Po każdym biegunkowym stolcu (lub wymiotach) należy podać dodatkowo 5-10 ml wody na każdy kilogram masy ciała dziecka.3
U starszych dzieci z ostrą biegunką do utrzymania odpowiedniego nawodnienia również podaje się przede wszystkim doustne płyny nawadniające oraz elektrolity. Ważne aby roztwór nawadniający miał odpowiednią osmolarność. Sama woda nie wystarczy. Elektrolit można również zrobić samodzielnie w domu – do 1 litra przegotowanej, chłodnej wody wystarczy dodać jedną czwartą łyżeczki soli kuchennej i dwie-trzy płaskie łyżeczki miodu lub cukru.
Kiedy konieczne jest nawadnianie dziecka w szpitalu?
Kiedy nawadnianie doustne nie przynosi efektów, lekarz może podjąć decyzję o włączeniu nawadniania dożylnego. Wskazaniem do tego są: zaburzenia świadomości, problemy z oddychaniem i spadek tętna, a także sytuacja, kiedy biegunki i wymioty trwają zbyt długo. Podawane są przede wszystkim płyny zawierające sole mineralne i glukozę. Skład preparatu nawadniającego zależy od wieku małego pacjenta i towarzyszących odwodnieniu dolegliwości.
Warto pamiętać, że już utrata 15% płynów i nieuzupełnienie tego deficytu w możliwie krótkim czasie może prowadzić do zagrożenia życia.
Odwodnienie przy biegunce – leczenie
Kiedy biegunka jest łagodna, przebiega bez gorączki i silnego bólu brzucha, można podać dziecku leki przeciwbiegunkowe, które skrócą czas trwania biegunki i objętość stolca, a więc zmniejszą ryzyko odwodnienia i przyniosą szybszą ulgę dziecku. Lekiem o takich właściwościach jest racekadotryl, który powoduje mniejsze wydzielania wody i elektrolitów w jelicie cienkim, bez wpływu na motorykę jelit. Jest więc bezpieczny i można go podawać bez ryzyka wzdęć i wtórnych zaparć.
- Wasielica-Berger J., Ostra biegunka, Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1, 14–22
- Łoś-Rycharska E, Czerwionka-Szaflarska M. Rotaviral diarrhoea – why it is worth preventing. Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny. 2011;6(2):60-68. doi:10.5114/pg.2011.21715.
- Ehmke vel Emczyńska-Seliga E., Postępowanie w ostrej biegunce u małych dzieci, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/postepowanie-w-ostrej-biegunce-u-malych-dzieci/
