Mówi się, że rotawirus to pogromca przedszkola i szkoły. Z łatwością infekuje kolejne dzieci w grupie i kładzie do łóżek innych domowników. O ile jednak u dorosłych ma zwykle łagodny przebieg, o tyle rotawirus u dzieci może być tak groźny, że czasem trzeba nawet jechać do szpitala. Wszystko przez biegunkę, która jest jednym z podstawowych objawów zakażenia. Jak rozpoznać infekcję RV, złagodzić jej przebieg i nie dopuścić do groźnego odwodnienia?
Rotawirusy (RV) to niewielkie, wyjątkowo odporne, kuliste patogeny. Świetnie czują się w każdych warunkach klimatycznych i niełatwo poddają się działaniu tradycyjnych środków higienicznych. Najbardziej zjadliwe są rotawirusy grupy A, które odpowiadają za ponad 95% wszystkich przypadków zakażenia u dzieci objawiających się ostrą biegunką. Infekcje mają charakter sezonowy, w klimacie umiarkowanym najwięcej zakażeń występuje w miesiącach zimowych.
Jak się szacuje, powszechność rotawirusa jest tak duża, że statystycznie zarazi się nim prawie każde dziecko do 5. roku życia. To istotny problem systemów zdrowotnych w krajach rozwijających się, gdzie śmiertelność z powodu odwodnienia i powikłań pozakaźnych ciągle jest wysoka.1
Źródła zakażenia rotawirusem
Zakażenie rotawirusem jest wyjątkowo łatwe. Patogeny bytują na brudnych rękach i skażonej kałem żywności, którą bezwiednie wkładamy do ust. „Do wywołania choroby wystarcza jedynie 10–100 komórek wirusowych, podczas gdy chory lub nosiciel wydala ich z kałem 108–1010/ml. Najwięcej wirionów w stolcu pojawia się ok. 3 dni po wystąpieniu pierwszych dolegliwości, tak więc w tym czasie chory jest wysoce zakaźny” – piszą Ewa Łoś-Rycharska i Mieczysława Czerwionka-Szaflarska w artykule pt. „Biegunki rotawirusowe – dlaczego warto im zapobiegać”.2
Istotnym źródłem zakażenia może być także wydzielina z dróg oddechowych i wymiociny. Z tego powodu rotawirus szaleje w żłobkach, przedszkolach i szkołach, gdzie trudno jest o utrzymanie reżimu sanitarnego. Nie jest wyjątkiem nawet rotawirus u noworodka czy rotawirus u niemowlaka karmionego piersią. Istotnym czynnikiem epidemicznym jest fakt, że zanim pojawią się objawy, chory wydala wirusy nawet przez 5 dni, jest on także źródłem zakażenia dla innych po przechorowaniu.
Rotawirusy – objawy u niemowląt i dzieci
Rotawirus u niemowlaka czy starszego dziecka daje podobne objawy. Należą do nich:
- gorączka i bóle mięśni,
- bóle i zawroty głowy,
- ból brzucha i brak apetytu,
- wymioty, często o gwałtownym i intensywnym przebiegu,
- wodnista i uporczywa biegunka,
- objawy ze strony górnych dróg oddechowych,
- odwodnienie.
„Przebieg choroby bywa łagodny, ale może także doprowadzić do odwodnienia (80%), zaburzeń metabolicznych (kwasica, zaburzenia elektrolitowe) i niewydolności narządowej (nerki, mózg) wymagających hospitalizacji i nawadniania pozajelitowego” – piszą cytowane wcześniej autorki artykułu opublikowanego w „Przeglądzie Gastroenterologicznym”.3
Powikłania po rotawirusie u dzieci
Największym problemem w infekcji rotawirusowej jest biegunka. Zgodnie z definicją WHO ostrą biegunkę można rozpoznać, kiedy dziecko oddaje co najmniej trzy płynne lub półpłynne stolce w ciągu doby przez czas nie dłuższy niż 14 dni.4 W przypadku zakażenia rotawirusem takich stolców może być znacznie więcej, nawet kilkadziesiąt. Mają one pienisty i strzelający charakter, wodnistą strukturę i żółty lub zielonkawo-żółty kolor. U niemowląt i małych dzieci biegunki są dosyć powszechne także z powodu niedojrzałości czynnościowej ich układu pokarmowego. Nic dziwnego zatem, że dotknięte tym problemem dziecko traci wodę z organizmu, a wraz z nią – traci siły do walki z chorobą. Do najważniejszych objawów odwodnienia u dzieci należą:
- ogólne osłabienie,
- bladość i wysuszenie śluzówek,
- napięcie skóry, gałek ocznych
- zapadnięcie ciemiączka u niemowlaków,
- przyspieszony oddech,
- wydłużony czas powrotu włośniczkowego (obserwujemy go, uciskając paznokieć i obserwując, kiedy wróci do różowego koloru),
- senność i brak łez podczas płaczu,
- utrata przytomności.
Odwodnienie u dzieci postępuje wyjątkowo szybko. Dlatego proces pielęgnowania dziecka z rotawirusem w warunkach domowych często bywa nieskuteczny. W przypadku niemowląt i małych dzieci wskazany jest szybki kontakt z lekarzem, wdrożenie nawadniania nawadniającymi płynami doustnymi (DPN) oraz również opcjonalnie włączenie farmakoterapii, zgodnie z zapisem lekarza. W przypadku niepowodzeń w nawadnianiu doustnym, konieczne może okazać się podanie kroplówki na oddziale szpitalnym.
Rotawirus u dzieci – leczenie i zapobieganie
W warunkach domowych choremu dziecku należy w pierwszej kolejności uzupełnić utraconą z organizmu wodę, poprzez podanie doustnych płynów nawadniających (DPN) w ilości odpowiedniej dla masy ciała dziecka oraz uzupełniać płyny po każdym wolnym stolcu i wymiotach. Opieka nad dzieckiem z rotawirusem wymaga także utrzymania prawidłowej diety, która nie powinna znacząco różnić się od tej przed infekcją. Ograniczamy produkty z wysoką zawartością cukru, które sprzyjają odwodnieniu.
Do łagodzenia biegunek i zapobiegania odwodnieniu, równolegle z prowadzeniem nawadniania, można stosować również preparaty przeciwbiegunkowe, o potwierdzonym działaniu, np. z racekadotrylem - substancją czynną na ostre biegunki u dzieci już od 3. miesiąca życia. Leki te powodują hamowanie wydzielania wody i elektrolitów do światła jelita, co znacząco skraca czas trwania biegunki i zmniejsza objętość stolca, dzięki czemu zmniejsza ryzyko odwodnienia. Racekadotryl działa tylko w obrębie jelit, nie przenikając do krwi i mózgu. Nie powoduje więc wzdęć, ani wtórnych zaparć oraz nie uzależnia.
Ze względu na wysoką zakaźność wirusem RV należy stosować reżim sanitarny – dbać o higienę, często myć i odkażać toalety, zarówno w domu, jak i w placówkach oświatowych. Bardzo ważne jest także dokładne mycie żywności, szczególnie warzyw i owoców.
Szczepionka na rotawirusa – skuteczna profilaktyka
Bardzo ważnym i rekomendowanym sposobem zapobiegania ciężkiemu przebiegowi zakażenia rotawirusem są szczepienia. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych w Polsce, od 2021 roku szczepienie przeciw RV jest obowiązkowe i bezpłatne. Pierwszą dawkę podaje się między 6. a 12. tygodniem życia dziecka, drugą lub dwie kolejne (w zależności od podanego preparatu) w odstępach miesięcznych. Wczesne niemowlęctwo to jedyny moment na uodpornienie, ponieważ szczepionka na rotawirusa u starszych dzieci nie jest już skuteczna. Nie szczepi się także dorosłych, gdyż z wiekiem nabywają oni odporności z przebytych wcześniej infekcji.
Podanie szczepionki nie powoduje u dziecka poważnych problemów zdrowotnych. Ponieważ lek jest w płynie i podaje się go do buzi, jedynym ryzykiem może być jego zwymiotowanie. Przez krótki czas po szczepieniu dziecko może też nie mieć apetytu, wymiotować i ulewać pokarm. Niepokój może też wzbudzić biegunka u niemowlaka po szczepieniu na rotawirusy. Nie trwa ona jednak długo i nie jest zbyt uciążliwa. Rodzice szczepionych dzieci często zastanawiają się też nad zależnością: rotawirus a wysypka. Nawet jeśli wystąpi, raczej nie należy łączyć jej ze szczepieniem, choć oczywiście lepiej skonsultować to z lekarzem.
Także objawy rotawirusa u dziecka szczepionego, które po kilku latach od szczepienia zachoruje, nie będą już tak groźne jak bez ochrony z wczesnego dzieciństwa.
- Jędrzejek M., Pokorna-Kałwak D., Szczepienie przeciw rotawirusom w praktyce lekarza rodzinnego po 1 stycznia 2021 r. Kompendium wiedzy lekarza praktyka. Lekarz POZ. 2021;7(1).
- Łoś-Rycharska E, Czerwionka-Szaflarska M. Rotaviral diarrhoea – why it is worth preventing. Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny. 2011;6(2):60-68. doi:10.5114/pg.2011.21715.
- Ibidem.
- Wasielica-Berger J., Ostra biegunka, Gastroenterologia Kliniczna, 2018, tom 10, nr 1: 14–22. www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD009359.pub2/full/pl